Réamhrá

Lorg an Bhéarla

Is é atá in Lorg an Bhéarla leabhrán leis an údar Ultach Seán Mac Maoláin. Ba é cuspóir an údair lucht na Gaeilge a chur ag smaoineamh faoi róthionchar an Bhéarla ar a gcuid saothair scríofa, féachaint leis an róthionchar sin a mhaolú. An Gúm a d’fhoilsigh an chéad eagrán sa bhliain 1957, agus is le caoinchead an Ghúim a fhoilsítear an t-atheagrán seo - an chéad saothar sa tsraith Athchló. Is saothar é Lorg an Bhéarla atá ag teacht go han-mhaith le haidhmeanna acmhainn.ie Ní hé amháin gur mian le heagarthóirí an láithreáin seo cabhrú le nuathéarmaíocht na Gaeilge a chur i láthair phobal na Gaeilge, ach chomh maith leis sin, léargas a thabhairt ar shaibhreas traidisiúnta na Gaeltachta agus ar na leabhair a scríobhadh le linn an 20ú haois ag cur comhairle ar fhoghlaimeoirí Gaeilge faoi ghnéithe d’úsáid na teanga. Sciar maith de na leabhair sin, is amhlaidh atá siad as cló le fada an lá, agus tá súil againn iad a athfhoilsiú ar an gcuid seo den láithreán.

Maidir le Lorg an Bhéarla ní miste a rá go bhfuil ‘lorg na mblianta’ air, thall is abhus. Tá snas agus blas na gcaogaidí ar chuid den Bhéarla ann, cuir i gcás: “Did it ever occur to you that Peter has been rather taciturn of late?” nó ‘the holy men were wondering what each of them would liefest have the church filled withal.’ Ach oiread le cuid de na scoláirí eile a dhéanadh tráchtaireacht ar chúrsaí Gaeilge san am, bhí nós ag Mac Maoláin tuairimí pearsanta a nochtadh ar shlí a bhí teannfhoclach go leor, ionann is gurbh fhírinne dhoshéanta a bhí sna tuairimí sin. Mhaígh sé, mar shampla, nach leaganacha cearta stairiúla atá i ngnáthleaganacha cainte ar nós ‘murab é’, ‘ach ab é’ ‘ach gurb é’ agus ‘fá dtaobh de’ agus gurb aineolas ar an nGaeilge is cúis le daoine iad a úsáid. Má mhaígh féin, níorbh é sin an tuiscint a bhí ag Niall Ó Dónaill agus ag foireann Foclóir Gaeilge –Béarla, nó cheadaigh siad gach uile cheann acu.

Seans go measfadh léitheoirí gur saoithíneacht a bhí ag cur as don údar agus é ag fáil lochta ar nathanna ar cuid den ghnáthchaint iad inniu. Admhaím go bhfuil dornán beag samplaí ann nach léir domsa cén col a ghlac Mac Maoláin leo, ach is minice i bhfad an dea-chomhairle aige, agus tuiscint ghlinn ar na húdair Bhéarlachais a bhaineann tuisle fiú as na scríbhneoirí is cumasaí. Thug Seán Mac Maoláin an chomhairle sin uaidh faoi chroí mór maith, le han-chuid grinn agus gan tarcaisne ar bith ar ‘lucht na hearráide’. Is fiú go mór a bhfuil ann a chur i láthair léitheoirí na linne seo.

An tEagrán seo

Is é a chuir mé romham agus an t-eagrán seo á réiteach, téacs sa chló Rómhánach a sholáthar a bheadh ag teacht le coinbhinsiúin an Chaighdeáin Oifigiúil. Níor athraíodh aon fhocal sa téacs ach amháin i gcás gur athraíodh brí an fhocail ó 1957 i leith. Féach, mar shampla, leathanach 8 den chéad eagrán, áit a luaitear smaointe ‘do chur i mbriathraíocht’. Is léir gur ‘cur i bhfriotal’ atá i gceist anseo, ach féach go luaitear brí ar leith le ‘briathraíocht’ in Foclóir Gaeilge-Béarla .i. ‘diction’. Is ar an ábhar sin a roghnaigh mé ‘cur i bhfriotal.’

Ag seo thíos liosta de na hathruithe is bunúsaí. Is ag tagairt d’eagrán 1957 atá uimhreacha na leathanach.

viii: beachtaíocht a athrú go léirmheas agus beachtaí a athrú go léirmheastóir

Lch. 7: (San fhonóta) an Nasc .i. IS a athrú go an Chopail .i. Is

Lch. 8: ciotaíl an Bhéarlachais: a athrú go ciotaí an Bhéarlachais

Lch. 9 passim: an bhacaíl: a athrú go an bhacaí

Lch. 12 passim: Infinid an Bhéarla: a athrú go Infinideach an Bhéarla

Lch. 15 passim: A thuilleadh abairteach: a athrú go dtí a thuilleadh abairtí

Lch. 20: Dá neasacht don tsliabh: a athrú go Dá dheise don sliabh

Lch. 39: dioplamáideacht a athrú go discréid

Lch. 40: de théarmaí teicniceálta: a athrú go de théarmaí teicniúla

Lch. 41: i mbriathraíocht: a athrú go i bhfriotal

Lch. 43: dlúth-”aistriúchán”: ‘aistriúchán’ dlúth

Lch. 56: cineál de chomhléamh (context) a athrú go cineál de chomhthéacs

Lch. 58: thiomáin (bequeath) a athrú go thiomnaigh

Maidir leis an liosta ceannfhocal in ‘Cnuasach beag focal agus abairtí as Betha Colaim Cille’ i gcás ar bith a bhfuil an-éagsúlacht idir leagan na linne seo agus an leagan a bhí ag Mánas Ó Dónaill, is é a rinne mé ná an leagan nua-Ghaeilge a chur taobh leis an seanleagan: CUMAÍN [COMAOIN].

Tá mé buíoch de Shiuán Ní Mhaonaigh as an téacs seo a léamh agus roinnt ceartúchán a mholadh. Mise, ar ndóigh, atá ciontach as aon mhíchruinneas san atheagrán seo.

Antain Mac Lochlainn 2003